လါအီကူၥ်(၁၃)သီ, ၂၀၂၅နံၣ်, အၣ်ထူခ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်
ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤ ကီၢ်ပယီၤပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိ(၁)ကလီၢ်ဘျဲၣ်လၢဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲၥ်ဒီးတၢ်သၣ်၀ံၤလီၤဒိတဖၣ် ကဟးထီၣ်ဘၣ်လၢတၢ်ချၢကဖံးမၤဘၣ်တၢ်ဒီးတၢ်ကလ့ၤလိၤဟးထီၣ်ဘၣ်အဂီၢ်အမဲရကၤအိၣ်သူၣ်လီၤတၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်ပှၤဂ့ၢ်၀ီခွဲးယၥ်ကရၢ(HRW) ဃ့ထီၣ်ဆူ ကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်အအိၣ် ဖဲလါအီကူၥ်(၁၁)သီအနံၤန့ၣ်လီၤ.
ကၠီၣ်တဲၣ်-ပယီၤကီၢ်ဆၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤ(၉)ဖျၢၣ်အပူၤ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိတဖၣ်အံၤအမဲရကၤပဒိၣ်ဒီၣ်တဲၥ်ကွံၥ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်ဃုၥ်ဒီး TBCဒီးIRCကရၢတဖၣ်ဒီၣ်တဲၥ်ကွံၥ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်၀ံၤအလီၢ်ခံ တဒိးန့ၢ်ဘၣ်လၢၤ တၢ်အီၣ်ဒီးကသံၣ်ကသီတၢ်မၤစၢၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တကးဘၣ် ကၠီၣ်တဲၣ်ဒီကလုၥ်ဘံၣ်ဘၢကီၣ်ကးတခီ ကဘှါရှဲန့ၢ် ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤအပူၤ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဟဲစှၤလီၤ၀ဲအဖီခိၣ် တၢ်ဃ့ထီၣ်ဃၥ်၀ဲဘၣ်ဆၣ် ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤကိတိၥ်၀ဲၤကျိၤတပၤ တုၤခဲအံၤန့ၣ် တထုးထီၣ်ပၥ်ဖျါဒံး၀ဲ သနူ(ဖီၣ်လစံၣ်)နီတမံၤဒံးဘၣ်အဂ့ၢ် ပၥ်ဖျါဃၥ်၀ဲန့ၣ်လီၤ.
HRW ကရၢ အအ့ရှၢၣ်ဂ့ၢ်၀ီပှၤဃိထံၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်ဖိ ဘီးနၣ် စံး၀ဲလၢ အမဲရကၤဒီၣ်တဲၥ်ကွံၥ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတၢ်ဒိသူၣ်ဒိသးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဖီခိၣ် ကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်တခီ ကြၢးဆီၣ်တခုထီၣ်လၢ ကဆီတလဲကွံၥ်အသနူ(ဖီၣ်လံစံၣ်)အဂီၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
“ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိတဖၣ်အံၤ အသူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်လၢ ကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်၀ံၤ ပဒိၣ်တခီ မ့ၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢ (ကဖံးမၤဘၣ်တၢ်ဒီးတၢ်ဟးထီၣ်ဘၣ်တၢ်လၢတၢ်ချၢ)တခီ ကဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤစ့ၢ်ကီး ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ် အမုၥ်ကျိၤ၀ဲၤကွၢ်အဂီၢ်”အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပယီၤပူၤ ခီဖျိတၢ်ဒုးတၢ်ယၤတဖၣ်အဃိ ပှၤလၢပၥ်တ့ၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲ ဟဲအိၣ်ကဒုတဖၣ်အဂီၢ် စးထီၣ်ဖဲအပူၤကွံၥ် ၁၉၈၀နံၣ်တ၀ၣ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်န့ၢ်၀ဲ ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤတဖၣ် ဖဲကၠီၣ်တဲၣ်-ပယီၤကီၢ်ဆၢဒီတကျိၤ၀ံၤ ကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်ဒီးဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဂ့ၢ်၀ီ အ့ၣ်ကၠံၣ်စံၣ်(UNHCR)ကရၢတဖၣ် ပၥ်ပနီၣ်ဃၥ်၀ဲ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိ(၉၁,၀၀၀)ဃၣ်ဃၣ်ပၣ်ဃုၥ် ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိ(၁၀၇,၀၀၀)ဘျဲၣ် အိၣ်ဆိး၀ဲဒၣ်ဖဲ ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤတဖၣ်အပူၤအဂ့ၢ် တၢ်သ့ၣ်ညါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပယီၤအပူၤ ဖဲအပူၤကွံၥ် ၂၀၂၁နံၣ် သုးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ၀ံၤလံၤလံၤန့ၣ် ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤတဖၣ်အပူၤ ပှၤနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်၀ဲ (၃၅)မျးကယၤ၀ံၤ ခီဖျိပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ် အတၢ်မၤအၢမၤသီတဖၣ်အဃိ ပှၤခဲလၢၥ်(၁)ကကွဲၢ်ဘျဲၣ် ဘၣ်လဲၤဃ့ၢ်ဆူထံကီၢ်လၢအိၣ်ဘူးလိၥ်သးတဖၣ်အသိး ကလံၤကျါတၢ်ဒုးဒီးတၢ်ဒိးလီၤမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်န့ၣ် အမၤပျံၤမၤဖုး၀ဲ ပှၤလၢအိၣ်ဖဲကီၢ်ဆၢဟီၣ်က၀ီၤပူၤတဖၣ်အဃိ ကက့ၤအိၣ်ဆိးလၢနီၢ်ကစၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်အဂီၢ်ကျဲစ့ၢ်ကီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢတအိၣ်ဘၣ်အဂ့ၢ် HRWကရၢ အလံၥ်ပၥ်ဖျါအပူၤ ပၥ်ဖျါဃၥ်၀ဲန့ၣ်လီၤ.
HRWကရၢတခီ ဆဲးကျိးစံးကတိၤတ့ၢ်၀ဲဒီး ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢအိၣ်ဖဲဒဲက၀ီၤတဖၣ်အပူၤ၀ံၤ အသ့ၣ်ခဲလၢၥ်န့ၣ် ကၠီၣ်တဲၣ်ပဒိၣ်မ့ၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ပျဲတခီ အဲၣ်ဒိးဖံးမၤတၢ်လၢ ဒဲက၀ီၤအချၢအဂ့ၢ် စံးဆၢဃၥ်၀ဲအသိး တၢ်တြီဃၥ်အ၀ဲသ့ၣ် ကဖံးမၤတၢ်လၢအဖိးသဲစးန့ၣ်ကျိၥ်စ့တၢ်ဟဲနုၥ်လီၤတကးဘၣ်အသုးသ့ၣ်လၤကပီၤဒီးနီၢ်ကစၢ်ကအိၣ်ထၢလၢအခီၣ်အဂီၢ် တၢ်ဆံးလီၤစှၤလီၤတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်သ့အဂ့ၢ် စံး၀ဲန့ၣ်လီၤ.
တကးဘၣ် ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအါတက့ၢ်န့ၣ် ဖီၣ်ဃၥ်၀ဲ UN Card လၢ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒိန့ၢ်ဃၥ်၀ဲဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်အပူၤ တဒိးန့ၢ်၀ဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်တဖၣ်ဘၣ်အဂ့ၢ်ဒီး တၢ်လ့ၤလိၤဟးထီၣ်တသ့နီတပူၤဘၣ်အသိး တၢ်ဖံးလိမၤလိအဂီၢ်စ့ၢ်ကီး တန့ၢ်၀ဲဘၣ်အဂ့ၢ် စံး၀ဲန့ၣ်လီၤ.
